Gazozlara Dikkat!!!
İDRİS FERİD
Hayrettin Karaman'a cevap
Gazlı
İçeceklere Karıştırılan Alkol Onları Haram Hale Getirir.
أجرأكم على الفتيا أجرأكم على النار
“Fetva
vermekte en cür’etli olanınız, ateşe düşmekte en cür’etli olanınızdır.” (Darimi)
Öteden
beri alkolsüz olarak bildiğimiz gazozlar hakkında Tüketiciler Birliği’nin
TÜBİTAK’a yaptırdığı analizde, tüm gazozlarda binde üzerinden farklı oranlarda
alkol çıktı.
Bu
konuda tartışmalar başladı, en önemlisi gazoz satışlarında azalmalar oldu. Sayın
prof Hayrettin Karaman’ın Yeni Şafakta yazdığı makaleleri bu gazozlarda alkol
olsa bile içilmelerinde hiçbir mahzur olmadığını onaylar mahiyette idi.
Kanaatimizce
sayın Karaman’ın vermiş olduğu fetva araştırılmadan acele verilmiş bir fetva
niteliğindedir. Burada bu fetvanın niçin araştırılmadan ve acele verilmiş
olduğuna dair bazı düşünceleri ele alacağız.
Alkolun necisliği:
Bilindiği
gibi içki (alkol) tedrici olarak kaldırılmış, nihai olarak Maide suresinin şu
ayetiyle yasaklanmıştır “Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar)
ve fal okları, ancak şeytan işi birer pisliktir; ondan kaçının ki felaha
eresiniz.” Maide: 90
Bu
ayette dikkat edilirse içki (rics) pislik olarak nitelendirilmiştir. İslam
alimleri bu ayetten yola çıkarak içkinin “sidik ve kan gibi necaseti galiza”
olduğuna hükmetmişlerdir. Azı da çoğu da haram kılınmıştır. Şarabın haramlığını
inkar eden kafir olur. (Fetavayı Hindiye, c.12.s.279)
Suya Karıştırılan Alkol:
Sayın
Hayrettin Karaman 20 Ekim 2006 Cuma tarihli yazısında şöyle diyordu:
15
Eylül'deki yazımda, fıkhın muteber kaynaklarından şu bilgileri nakletmiştim:
Necis olan veya yenmesi, içilmesi haram kılınan bir nesnenin azı da, çoğu da
yenmez ve içilmez, ama bu nesne, temiz olan bir başka nesneye karışır,
karıştırılırsa, keza yanma vb. şeklinde değişime uğrarsa hüküm değişir; yani o
nesne haram ve necis (dince pis) olmaktan çıkar.
Gerçi
sayın Karaman bu yazının devamında suları “az su” ve “çok su” olarak iki kısma
ayırmıştır, fakat yüzeysel bir bakış açısıyla bakıldığında “pis olan alkol,
temiz su ile karıştırılırsa haram olmaktan çıkar” tarzında da anlaşılabilecek
niteliktedir. (Bilhassa “Bir sıvının içine alkol karışınca hemen "bu sıvı
haramdır" denemez” cümlesi böyle bir intibaı verecek cinstendir.) Bu yüzden
bu konuya açıklık getirilmesi gerekiyor.
Pis
olan alkol temiz su ile karıştığında haram olmaktan çıkmaz. Bu hususta Sayın
Karaman’ın kaynak olarak gösterdiği İbn Abidin’in “Şürb Haddi” bölümünde şöyle
deniliyor:
“Eğer
(şarap) suyla karıştırılır ve şarap çok olursa (onu içene) had tatbik edilir.
Eğer su çoksa had tatbik edilmez ancak sarhoş olursa başka. (ولو خلط بالماء فإن كان مغلوبا حد وإن كان الماء غالبا لا يحد إلا إذا سكر). İbn
Abidin c.4.s.38.
Burada
“su çok olursa had tatbik edilmez” ifadesi “o helaldir” manasına da gelmiyor.
Haram olmaya yine haramdır.
Vehbe
Zuhayli “İslam Fıkhı Ansiklopedisi” adıyla tercüme edilmiş kitabında şöyle
diyor:
Şarap
ile karıştırılmış suyun içilmesi ittifakla haramdır. Çünkü o suyun arasında
şarap zerrecikleri vardır. Böyle içki içen kişi tazir edilir. Eğer şarap sudan
daha fazla ise had vacip olur. Çünkü bu durumda şarabın ismi de manası da
değişmeksizin kalmaktadır. (İslam Fıkhı Ansiklopedisi. Vehbe Zuhayli.
c.4.s.345. Muğnil Muhtac ve Muğniden naklen)
Bir
kimse su ile karışık şarap içse bakılır; eğer çoğu şarap ise had vurulur. Çoğu
şarabın tat ve kokusu gidecek şekilde sudan ibaretse had uygulanmaz. Ancak
şarap ile karışık suyu içmek içinde gerçek olarak şarap parçaları bulunduğundan
haramdır. (İslam Fıkhı Ansiklopedisi. c.7.s.442)
Ömer
Nasuhi Bilmen’de “Hukuku İslamiye Kamusu”nda aynı şeyleri zikreder. Şunları da
ekler: “bu mesele eimmei hanefiye göredir. Sair müctehidlere göre ise [içkiyle
karışık fakat suyun daha çok olduğu karışım içilirse] bu halde had lazım gelir.
(c.3.s.252.) (Fetavayı hindiyede de mevzu aynıdır. bkz.c.4.s.55. Bu mevzuda
içki haddiyle ilgili bütün fıkıh kitaplarına müracaat edilebilir.)
Sayın Karaman’ın Verdiği Fetvaya Gelince:
Prof.
Hayrettin Karaman şöyle diyor:
Dince
pis olan nesne az suya veya az sıvı maddeye karıştığı zaman su ve sıvı pis
olur; içilmez ve onunla dînî temizlik yapılmaz. Çok suya pislik karıştığı zaman
ise suyun rengi, tadı ve kokusundan biri, katışan pislik belli olacak şekilde
değişmedikçe su pis olmaz. Çok su Hanefîlere göre yeri köşeli ise yüzeyi 10x10
arşın, yuvarlak ise 36 arşın, derinliği ise bir karışa yakın yerdeki sudur.
Arşın yaklaşık iki karıştır. Şâfiîlere göre iki kulledir (büyücek küp), İmam
Malik'e göre ise az su, içine düşen pisliğin rengi, tadı veya kokusu belli olan
sudur, belli olmayan su ise çok sudur. Buradaki ölçülere göre çok sayılan suya
mesela sidik veya şarap karışsa o su pis olmaz, onunla abdest alınır ve o su
içilir (İbn Âbidîn, 1984 Kahraman Yayınları, C.I, s. 185,188).
Dinde
hüküm yukarıda yazıldığı gibidir. Bir sıvının içine alkol karışınca hemen
"bu sıvı haramdır" denemez, haram olmasına hükmetmek için yukarıda
açıklanan şartların gerçekleşmesi gerekir. Yeni Şafak. 20 Ekim 2006. Cuma
Evvela
çok suya necasetin karışması gayrı ihtiyari, kasıt olmaksızın karışan necasetle
ilgilidir. İnsanların içtiği çok ve temiz suya para kazanmak için “kasten
necaset katmak caizdir” diye dinde bir hüküm ve cevaz mevcut değildir.
Mevzubahis olan gazoz meselesinde necaset olan içki kasten katılmaktadır ve
bunda zarurette yoktur.
Saniyen
gazoza katılan alkol, doğrudan suya karıştırılmıyor. Çünkü gazozda kullanılan
alkol aslında esansın suda çözülmesi için katalizör olarak kullanılmaktadır.
(Zaten bunu sayın Karaman’da söylüyor.) Alkol önce esansa karıştırılmakta bu
yüzden esans necis olmaktadır. Ortalama
Salisen
şarap sirkeye dönüştüğünde caiz olur. Çünkü istihale neticesinde onun aynı
değişmiş ve temiz olmuştur. (انقلاب العين فإن كان في الخمر فلا خلاف في الطهارة Bahrı Raik. C.1.s.239.
Darül marife. Beyrut). Halbuki gazozlara katılan alkol katalizör olarak
kullanılmakta ve bir tepkimeye girmemektedir. Yani aynı değişmeyip olduğu gibi
kalıyor. Sayın Karaman’ın (Karışma, yanma, pişme, kaynama vb. sebebiyle
değişikliğe uğrayan pis nesne temiz olur, kullanılır, yenir ve içilir) sözü bu
mevzuya uymuyor.
Hülasa;
gazozların esansına katılan alkol esansı necis hale getirdiğinden, esansta
suyun renk, tat ve kokusunu değiştirdiğinden ve su içindeki alkol tepkimeye
girerek değişmediğinden bu günkü gazozlara cevaz verilemez. Ona “haram
değildir” demek yanlıştır. Tam tersine “haramdır” demek doğrudur.
Gazoz
üretenler –bilhassa Müslüman geçinenler- niçin mamullerinde alkol olmadığını
söylüyorlar da, arkasından alkolü karıştırıyorlar? Bunun arkasında maddi
menfaatten başka bir şey yok. Tüketiciler Birliğinin açıklaması şöyle: “Etil
alkol, gazlı içecek üretiminde maliyeti düşük olması nedeniyle
kullanılmaktadır. Etil alkol yerine aynı işlevi görmek üzere, örneğin propylen
glycol maddesi kullanılması mümkündür. Ancak etil alkol yerine kullanılacak
“ara çözücü” hangisi olursa olsun, üretim maliyeti artacaktır.”
Yani
üreticiler helal bir madde kullanarak, bize şaibesiz gazoz içirebilecekken, çok
para kazanmak için bize alkollü gazoz içiriyorlar. Hâlbuki helal madde
kullandıkları zaman iflas edecek değiller. Belki biraz karları düşecek o kadar.
Fakat çok paraya tama ederek bütün Müslümanları günaha sokmak her halde hakları
değil. Bilhassa Müslüman görünerek bu işi yapanların biraz yüzleri kızarmalı ve
bundan vazgeçmeleri gerekmez mi? Yoksa Müslüman görünmeleri yalnızca para
kazanmaya mı endeksli?
Garip
olan Sayın Karaman’ın ihtiyaten de olsa gazoz üretiminde alkolden vazgeçip
helal bir maddeyi kullanmalarını tavsiye etmesi gerekirken, tam aksi bir
fetvayı vermesi. Bir internet sitesinde “Ülkerin imdadına Karaman hocanın
fetvası yetişti” deniliyor. Acaba bu fetva karşılıklı görüşmeler sonucunda mı
ortaya çıktı? Diye insanın aklına geliyor.
TÜKETİCİLER
RAPORU
Gazlı
içecekler ile ilgili yapılan analiz sonuçlarını değerlendiren Tüketiciler
Birliği Genel Başkanı Av. M. Bülent Deniz; “Tüketicinin temel hakkı olan “bilgilenme hakkı” açık şekilde ihlâl
edilmekte ve tüketiciler yanıltılmaktadır” dedi. Tüketiciler
Birliği Genel Başkanı Av. M. Bülent Deniz konu ile ilgili yaptığı basın
toplantısında şu görüşlere yer verdi:
“Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği ile ilgili olarak çıkarılan ve 30.10.1998 tarihli Resmi Gazete’de
yayınlanarak yürürlüğe giren 98/24
no’lu Alkolsüz İçecekler Tebliği’nin 5/k maddesinde; “Alkolsüz içeceklerde etil alkol miktarının en çok
5.0 g/l olabileceği” belirtilmektedir.
Alkolsüz
içeceklere ilişkin bir hukuki metinde, içecek içeriğinde alkol bulunmasına
cevaz veren bu düzenleme dikkatimizi çekmiş ve konu ile ilgili olarak Tüketiciler Birliği tarafından bir
çalışma başlatılmıştır.
Çalışma
kapsamında:
- Piyasada satılan gazoz
ürünlerinin etiketleri üzerinde yapılan incelemelerde, içeriğinde alkol
bulunduğuna ilişkin bir bilginin olmadığı, hatta bir üründe de, içerikte
alkol ve çözeltisinin kullanılmadığına ilişkin bir bilginin olduğu tespit
edilmiştir.
- Bunun üzerine çeşitli
marketlerden satış fişi karşılığında on ayrı gazoz markasına ait birer
şişe gazoz satın alınmıştır. Marka seçiminde pazarda yaygın olarak satılan
markalar tercih edilmiştir. Satın alınan gazozların içeriğinde alkol olup
olmadığının tespiti için Gebze’de bulunan TÜBİTAK Marmara Araştırma
Merkezi’ne başvurulmuştur. Orijinal ambalajı içinde teslim edilen on adet
gazoz şişesinde bulunan sıvı için “IFFJ modifiye rebelin metodu,1983”
yöntemiyle etil alkol analizi yaptırılmış ve şu sonuçlara ulaşılmıştır:
Marka
Alkol Oranı
-
- Uludağ ........ 1.56 g/l
- Akmina........ 1.28 g/l
- Tansaş........ 1.16 g/l
- Çamlıca....... 0.84 g/l
- Fruko.......... 0.76 g/l
- Sensun........ 0.60 g/l
- Sprite.......... 0.56 g/l
- Adese......... 0.48 g/l
- Seven Up..... 0.44 g/l
- Kipa............ 0.20 g/l
- Uludağ ........ 1.56 g/l
- Yapılan araştırmalar ve gıda
mühendisliği, kimya mühendisliği ve tıp alanında uzmanlarla yapılan
görüşmeler ile gazlı içecek olan gazozlarda, etil alkolün kullanım
nedenleri ile ilgili olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır:
- Bütün gazozlarda tat ve koku
verici esanslar kullanılmaktadır. Bu esanslar yağ cinsinden maddeler olup
suda çözünmezler. Bu esansların suda çözünmeleri için hem su, hem de
yağlarla tam karışabilen, çözünebilen “ara çözücü”lere ihtiyaç bulunmaktadır.
Etil alkol gazlı içecek
üretiminde bu işlevi yerine getirmek üzere kullanılan bir
“ara çözücü”dür.
- Gazlı içecek üretiminde tat
ve koku verici maddeleri suda çözünür hale getirmek üzere kullanılan etil
alkol üretim sürecinde kimyevî bir değişime uğramamakta ve aslî unsuru
olan “alkol” olma özelliğini yitirmemektedir.
- Etil alkol, gazlı içecek
üretiminde maliyeti düşük olması nedeniyle kullanılmaktadır. Etil alkol
yerine aynı işlevi görmek üzere, örneğin propylen glycol maddesi kullanılması mümkündür.
Ancak etil alkol yerine kullanılacak “ara çözücü” hangisi olursa olsun,
üretim maliyeti artacaktır.
- Bütün gazozlarda tat ve koku
verici esanslar kullanılmaktadır. Bu esanslar yağ cinsinden maddeler olup
suda çözünmezler. Bu esansların suda çözünmeleri için hem su, hem de
yağlarla tam karışabilen, çözünebilen “ara çözücü”lere ihtiyaç bulunmaktadır.
Etil alkol gazlı içecek
üretiminde bu işlevi yerine getirmek üzere kullanılan bir
“ara çözücü”dür.
Buna
göre analiz ettirdiğimiz on adet
şişede yer alan gazoz sıvılarının tamamında, değişen oranlarda etil alkol
bulunmuştur. Analiz ettirilen şişelerin üzerinde yer alan
etiketlerin tamamında, içeriğinde etil alkol bulunduğuna ilişkin bir uyarı
bulunmamaktadır.
Elde
edilen sonuçlar, Alkolsüz İçecekler Tebliği’nde belirtilen sınırın altında
bulunmakla birlikte içeriğe ilişkin tüm bilgilerin eksiksiz olarak tüketiciye
sunulması, tüketicinin temel ve evrensel haklarından biri olan bilgilenme hakkı
gereğidir. Bu durumda içeriğe ilişkin yanıltıcı veya eksik bilgi verilmekle
tüketicinin en temel hakkı ihlâl edilmektedir.
Bu
nedenle konu ile ilgili yetkili Tarım Bakanlığı ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
tarafından öncelikle Türk Standartları Enstitüsü’nün gazozlarla ile ilgili 4080
nolu standardı ve Alkolsüz İçecekler Tebliği’nde yer alan ve gazlı içeceklerde
alkol kullanılmasına olanak tanıyan 5/k maddesi kaldırılarak, gazlı içeceklerde
alkol kullanılmasını yasaklayan düzenleme getirilmeli, bu maddenin
kaldırılmaması halinde tebliğin ismi değiştirilerek, isimde yer alan “alkolsüz
içecekler” ibaresi kaldırılmalı ve gerekli denetimler en katı şekilde uygulanarak,
tüketicinin bilgilenme hakkının ihlâlinin önüne geçilmelidir.
Öte
yandan tüm gazlı içecek üreticisi firmalarını içeriğe ilişkin doğru ve eksiksiz
bilgilerin etikette yer alması için gerekli düzenlemeleri en kısa sürede
yapmaya çağırıyor ve alkolsüz içecekler konusunda Tüketiciler Birliği olarak gazlı
içecekler konusunda tüketiciyi uyarıyoruz: “İçtiğiniz gazozda alkol var!” dedi
< Önceki | Sonraki > |
---|